حکمت استحباب بلند گفتن بسم اللّه‏ در نماز

حکمت استحباب بلند گفتن بسم اللّه‏ در نماز

بسیارى از فقیهان مى‏گویند گفتن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» در ابتداى سوره ‏ها در هر نمازى مستحب است، اما مستحب است استعاذه و «اعوذ باللّه‏ من الشیطان الرجیم» را در ابتدا گفت و آن را آهسته آورد و کسى بلند گفتن آن را مستحب ندانسته است. در حکمت این حکم، مى‏ شود گفت: نمازگزار در استعاذه از «من» مى‏ گوید و مى‏ خواهد با تکیه بر خود، به خداوند پناه برد؛ از این رو توصیه مى‏شود آهسته گفته شود تا شیاطین چنین منیت و خودخواهى موجود در آن را نشنوند و به نمازگزارى که خود را مى‏ بیند و خویش را «من» مى‏ شناسد، حمله نبرند و او را حین همان استعاذه ضربه فنى نکنند، اما در بسم اللّه‏ تمامى الفاظ به کار رفته،اسماى حق تعالى است و منیتى بر زبان آورده نمى‏ شود. این امر، اهمیت و عظمت بسمله را مى‏ رساند.

عالم ناسوت عالم تزاحم و فعلیت است و هر لحظه ممکن است پدیده‏ اى براى دیگرى ایجاد مزاحمت کند. همین کثرت تزاحم است که هر پدیده ‏اى را حفاظ‏هاى الهى و حرزهاى ماوراى ناسوتى محافظت مى‏ کنند. حرزى که اگر شکسته شود، اثرى از آن پدیده نمى ‏ماند. البته اولیاى خدا علیهم‏السلام از مستحکم‏ ترین دژهاى الهى براى حفاظت بندگان مى ‏باشند که: «لولا بقیت الأرض بغیر إمام لساخت»⁽¹⁾. البته افزون بر حجتِ معصوم علیه‏ السلام ، اولیاى غیر معصوم نیز حرز الهى مى ‏گردند؛ چنان‏که مى ‏فرماید:

«روی بأسانید عن الصادق علیه‏السلام أنّه ذکر کوفة وقال: ستخلو کوفة من المؤمنین ویأزر عنها العلم کما تأزر الحیّة فی جحرها، ثمّ یظهر العلم ببلدة یقال لها قم، وتصیر معدنا للعلم والفضل حتّى لا یبقى فی الأرض مستضعف فی الدین حتّى المخدّرات فی الحجال، وذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل اللّه‏ قم وأهله قائمین مقام الحجّة، ولولا ذلک لساخت الأرض بأهلها ولم یبق فی الأرض حجّة، فیفیض العلم منه إلى سائر البلاد فی المشرق والمغرب، فیتمّ حجّة اللّه‏ على الخلق حتّى لا

---

1. الکافى، ج 1، ص 179.

یبقى أحد على الأرض لم یبلغ إلیه الدین والعلم، ثمّ یظهر القائم علیه‏السلام ویسیر سببا لنقمة اللّه‏ وسخطه على العباد، لأنّ اللّه‏ لا ینتقم من العباد إلاّ بعد إنکارهم حجّة»⁽¹⁾.

باید توجه داشت که بازار ادعا این روزها پررونق است و هر کسى را نسزد که با داشتن چند دانش اکتسابى و آمد و شد برخى افراد، حجت الهى در زمان غیبت گردد. حجت امرى اکتسابى نیست که با رأى معدودى، کسى آن را به دست آورد، یا با پشت کردن سرانى، از دست برود.

انبوهى شیطان همواره هر فردى را در محاصره‏ى خود دارد؛ چنان‏که شیطان قسم یاد مى‏کند: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لاَءَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ. ثُمَّ لاَآَتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ»⁽²⁾.

گنجهای عرش3

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» برترین گنج از گنج‏هاى عرش الهى است. گنجى که خداوند آن را پنهان نکرده و بر بندگان خود منت گذاشته و آن را عیان کرده و در اختیار مسلمین گزارده است و مى‏ فرماید اگر مى‏ توانید استفاده کنید. البته گنج آشکارى است که پنهان شده است و آشکارا پنهان ‏تر از پنهان است. در برزخ مقاماتى است که آن‏ها را با این آیه‏ى شریفه مى‏توان فتح کرد. با این آیه مى‏توان به علوم لدنى دست یافت. مى‏توان شب‏هایى در تاریکى نشست و مدتى این ذکر را گفت تا آن که به زیارت یکى از اولیاى الهى نایل آمد. چهره ‏اى الهى که به تناسب استعداد خود، مى ‏توان همه علمى از او آموختن و پس از آن، فرد به سکوت توصیه مى‏ شود. سکوتى که با نادیده گرفتن آن، مردودى مى ‏آورد و او را به «کَلاَّ إِذَا دُکَّتِ الاْءَرْضُ دَکّا دَکّا»⁽¹⁾ مى‏ کشاند. حضرات چهارده معصوم علیهم‏السلام همه چیز را به‏ راحتى بیان کرده ‏اند، اما کیست که از آن استفاده برد. در برزخ

---

1. فجر / 21.

است که حسرت، تمامى دل‏ها را فرا مى ‏گیرد: «فتبقى فی قلوبکم الحسرة»⁽¹⁾؛ چرا که از قرآن کریم و از چنین گنج‏هایى که رایگان در اختیار داشته‏ اند استفاده نکرده ‏اند و نتوانسته‏ اند به صورت کارشناسى از مأثورات و به ‏ویژه دعاها بهره برند. از غفلت‏هایى که انسان را فرا گرفته است باید به خداوند متعال پناه برد. باید با قرآن کریم و تک تک آیات آن انس گرفت و با قرآن کریم نشست و برخاست و خواب و بیدارى داشت. باید متن قرآن کریم را باز نمود و به آن نگاه کرد و نگاه کرد و بارها نگاه کرد. نخست سوره‏ى حمد و بسم اللّه‏ را باید نگاه کرد بدون آن که خواند و اندک اندک به آن نزدیک شد و بعد اگر کسى توانست آن را بخواند. در ابتدا براى مدتى فقط باید به این آیه یا سوره و نیز به دیگر آیات قرآن کریم نگاه کرد. بعد از مدتى است که مى‏ توان قرآن کریم را خواند و سپس آن را در ذهن نهادینه ساخت و به قرائت آن لهجه داد و سپس آن را به دل راه داد، آن گاه است که مى ‏بیند سوره‏ى حمد و نیز بسم اللّه‏ آن، چه وادى پر غوغایى است.

گنجهای عرش2

د: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» سوره‏ ى حمد برترین بسم اللّه‏ و گروه ضربت خداوند متعال به شمار مى ‏رود؛ به گونه ‏اى که اگر حتى بر مرده خوانده شود، آن را زنده مى ‏کند، اما این تنها خاصیت بسم اللّه‏ سوره‏ى حمد است، نه سوره‏ هاى دیگر.

ه : اهمیت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را حضرت سلیمان دریافته است؛ هم‏چنان که این روایت مى ‏فرماید: ولم یشرک معه فیها أحدا من أنبیائه، ما خلا سلیمان علیه‏السلام ، فإنّه أعطاه منها «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»، ألا تراه یحکی عن بلقیس حین قالت: «إِنِّی أُلْقِیَ إِلَیَّ کِتَابٌ کَرِیمٌ. إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ. وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»⁽¹⁾.

 

---

1. نمل / 29 ـ 30.

حضرت سلیمان داراى انگشترى بوده است که بر نگین آن حک شده بود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم». وى با این ذکر و آن انگشترى توانست جن و انس را به خدمت بگیرد. قالى سلیمان نیز با این انگشتر بوده که چون باد حرکت مى ‏کرده است و هر کس جز سلیمان روى آن قالى مى‏ نشست مى ‏افتاد. انگشترى که مخصوص سلیمان بود و براى دیگران خاصیتى نداشت؛ چرا که مهم یافت باطن و حقیقت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» است.

و: در پایان روایت، مهم‏ترین شرط استفاده و کاربرد «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را داشتن ولایت اهل بیت علیهم‏السلام مى‏داند. کسى مى‏تواند از این آیه‏ى شریفه و از این مفتاح مفاتیح ربوبى بهره برد که استاد معصوم داشته باشد و راه را در مکتب عصمت بیابد. این روایت مى‏ فرماید:

«ألا فمن قرءها معتقدا لموالاة محمّد وآله الطیّبین، منقادا لأمرهما، مؤمنا بظاهرهما وباطنهما، أعطاه اللّه‏ عزّ وجلّ بکلّ حرف منها حسنةً، کلّ واحدة منها أفضل له من الدنیا بما فیها من أصناف أموالها وخیراتها.»

ولایت‏مدار باورمند به ظاهر و باطن و صاحب انقیاد در محضر اهل بیت علیهم‏السلام که براى سلوک و سیر راه خود استاد و راهنماى معصوم دارد و به دست مولا امیرمؤمنان علیه‏السلام به فتح مفتاح مفاتیح نایل مى‏آید کاربرد آیه را از این خاندان مى‏ گیرد و مى ‏تواند آن را به کار برد و چنین کسى است که

ارزش این ذکر الهى را مى‏ یابد و با کاربرد آن به نیکى ‏هایى دست مى ‏یابد که ارزش هر مورد آن از تمامى دنیا و نیکویى ‏هایى که در آن است برتر مى‏ باشد.

شیعه با هدایت اهل بیت علیهم‏السلام ، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را ارزان به دست آورده و براى آنان غنیمت است که تا زمان نگذشته و عمر از دست نرفته است باید از آن استفاده کرد؛ وگرنه جز حسرت چیزى نمى ‏ماند.

گنجهای عرش

خداوند متعال بر پیامبر اکرم صلى‏ الله ‏علیه ‏و‏آله با نزول سوره‏ى حمد منت نهاد؛ چرا که چنین سوره ‏اى بر پیامبران دیگر نازل نشده است و برترین آیه‏ى این سوره نیز «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» است. تنها دُرّ نابى که در تمامى قرآن کریم نظیرى براى آن نیست. اگر کسى به وصول برسد و این آیه را تلاوت نماید تمامى قرآن کریم در ذهن و در دل وى مى‏ نشیند. این که گفته مى‏شود حضرت امیرمؤمنان على علیه‏السلام در زمانى کوتاه و به اندازه‏ى گذاشتن پا در رکاب اسب، یک ختم قرآن کریم داشتند با چنین اشراف و وصولى است که ممکن و معقول مى‏ گردد. فهم چنین کلمات بلندى از انسان عادى که از مراتب بالاى کمال خالى است برنمى ‏آید.

باید با این آیه‏ى شریفه انس داشت و آن را هرچه مى ‏توان در شبانه‏ روز زمزمه نمود تا به آن اشراف معنا و قرب معنوى حاصل شود. وگرنه به حسرت دچار مى‏ شود در روزى که گفته مى‏ شود: «یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذَلِکَ یَوْمُ التَّغَابُنِ»⁽¹⁾. اگر دقیق شویم «یَوْمُ التَّغَابُنِ»همین دنیاى امروز است و بشر همین الان نیز در غبن و زیان است، اما خود نمى‏ داند و تغابن امروز وى فرداى قیامت است که براى او درک مى ‏گردد. روزى که بلنداى اندام ذکر بسم اللّه‏ و حکومت و دولت آن را در محشر مى‏ بیند و براى توجه

---

1. تغابن / 9.

نداشتن به عظمت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» ندامت و حسرت، تمام وجود او را فرا مى ‏گیرد و از این که شبانه‏ روز و لحظه لحظه‏ى عمر خود را با این ذکر معطر ننموده است غبطه مى ‏خورد.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»اسم ظاهر، اسم صافى و اسم اول و لب لباب اسما و ذکرى تمام است که مى ‏تواند سینه‏ى تمامى پدیده ‏هاى عالم را صافى نماید و صفا دهد. اسماى به کار رفته در آن از اسماى حیات‏ بخش، گوارا و صفا دهنده است که باید آن را با لحظه لحظه‏ى عمر خود به صورت استمرارى داشت، نه آن که فقط در آغاز هر صبح و براى شروع کار، آن را گفت؛ چنان‏که برخى از بزرگان براى خوردن هر یک لقمه، یک بسم اللّه‏ مى ‏گفتند.

ماجرای عشق8

فهم و درک عشق امام حسین علیه‏السلام و معرفت به قتلگاه عشاق نینوا هنوز در توان بشر امروز نیست و آنان فقط از ماجراى کربلا خبرى مى‏شنوند و از حسین اسمى! امید است که آن حضرت دل همه را به عالم عشق رهنمون و چشم همگان را به آن حقیقت باز نماید. 

کربلا قمار عشق است. عشق در پى خرابى عاشق است و او را به فنا و تَلاشى مى‏خواند؛ تا آن گاه که خودى در عاشق نماند و وى قمار عشق را در آن منظر ببازد! عاشق در عشق خود فروریزىِ خویش را رفته رفته احساس مى‏کند. عشق، میدان ریزش است؛ ریزشى که سقوط نیست، بلکه ترفیع و بر شدن به عالم قدس جبروت و بسیار بالاتر از آن، به مقام ذات بدون اسم و رسم است.

ماجرای عشق7

ظهر عاشورا جمال مبارک ایشان ملکوتى مى‏شود، آن‏قدر زیبا مى‏شود کأنّه حق تعالى را به زمین و به کربلا کشیده است و مى‏فرماید: «یا سیوف خذینی»؛ شمشیرها مرا را در بر بگیرید. این همان دعاى عرفه و عید قربان است! وقتى حضرت مى‏فرماید: «شمشیرها مرا را در بر بگیرید»، خداست که در زمین کربلا قرار مى‏گیرد. این‏جا دیگر جاى ابراهیم و اسماعیل نیست که «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»(1) و گوسفندى (حیوانى) فدا شود. در این روز، امام حسین علیه‏السلام تمام عشق را در وجود خویش خالى مى‏کند و حق را به تمام قامت به کربلا مى‏کشاند
1. صافات / 107.
و تمامى دعاى عرفه‏ى حضرت اباعبداللّه‏ علیه‏السلام در کربلا تجسم پیدا مى‏کند. 

زیبایی طبیعت1

حدیث

پروردگارا

ماجرای عشق6

بذر قربانى امام حسین علیه ‏السلام با رحلت پیامبر اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله توسط حق کاشته شد و او صحنه را براى مشاهده‏ى قتل عاشق پاک‏تر از گل خویش، حضرت سالار شهیدان علیه ‏السلام آماده گرداند. این صحنه به اندازه ‏اى دیدنى بود که حضرت زینب علیه االسلام آن را با «ما رأیت إلاّ جمیلا»(1) براى تاریخ ثبت نمود. جمیل بودن این صحنه‏ى خونین، در همان است که دست حق از پس پرده بیرون آمد و همه آن را مشاهده کردند؛ نه این که حق بر آن بود تا نقشى زند و مردم به نقش بپردازند و نقاش را از یاد برند. خداوند در ماجراى پر غوغاى کربلا ـ که عشق را تمام ماجرا و نهایت ظهور بود ـ هر آن‏چه را از دنیا مى ‏گرفت و هر که را از ناسوت جدا مى‏ کرد، براى خود بر مى ‏گزید و او را در آغوش خود جاى مى‏ داد و این داستان پرسوز و گداز چه شیرین است؛ هرچند که حق چنان کهنه ‏کار است که نمى‏ گذارد دست او حتى در این صحنه‏ى سراسر عشق، شور و حماسه نمایان و آفتابى شود. 

ازکتاب تفسیر هدی آیت الله نکونام