پژواک محبوبان1

پژواک محبوبان

(زبده‌ی غزلیات دیوان محبوبی)

اشاره: در این نوشتار، نمونه‌هایی از غزل محبوبان می‌آید. این غزل‌ها از «کلیات دیوان نکو» برگزیده شده و سروده آیت‌الله نکونام (مد ظله العالی) می‌باشد. کلیات دیوان نکو تاکنون، به بیش از ۲۲۰۰۰ بیت رسیده و غزلیات آن، بیش از ۱۲۰۰ غزل است. مهم‌ترین ویژگی این کلیات، آن است که حال و هوای مقربان محبوبی حق‌تعالی را به صورت محسوس و تجربی بیان می‌دارد.

«محبوبان» عنوان گروهی از اهل معرفت است که سیر آنان به صورت عنایی، موهوبی و دهشی از ناحیه‌ی حق‌تعالی است. در برابر آنان، گروه عمده‌ی سالکان راه حق و سائران الهی هستند که «محبان» نام دارند. محبان با تلاش، کوشش و ریاضت، راه وصول به جناب حق را طی می‌کنند و سیر آنان از پایین به بالاست. محبوبان چندان درگیر ریاضت و تلاش نیستند. ویژگی آنان درد، بلا، مکافات و مصیبت و سیر از بالا به پایین است.

معرفت محبوبان، شناخت هویت ذات را داراست؛ اما آگاهی محبان، علم است که به صفات الهی وصول می‌یابد و وصول ذات در آن نیست. محبوبان، معرفتی را طلب می‌کنند که همراهی نبی و امام در آن نیست؛ در حالی که محبان، علمی را می‌طلبند که توسط نبی و امام برای آنان حاصل می‌گردد. محبان، خداوند را به واسطه‌ی نبی و امام می‌دانند؛ اما محبوبان، نبی و امام را به خداوند می‌شناسند.

تفاوت میان محبوبان و محبان، هم در هویتِ آگاهی است و هم در مرتبه. این دو فریق، در سلوک و زمینه‌های فعلی نیز با هم تفاوت دارند که بیان کامل و تفصیلی آن، مقام خاص خود را می‌طلبد.

اما غزلیاتی که در این کتاب می‌آید، از عشق محبوبی می‌گوید که عشق ذات حق‌تعالی است. ذات حق عشق است و عشق، ذات حق‌تعالی است و حق‌تعالی بر اساس عشق است که شأن و جلوه‌گری دارد. بر این پایه، تمامی ظهورها محبوب و معشوق الهی هستند؛ همان‌طور که حق تعالی خود معشوق هر پدیده و ظهوری است. تمامی عوالم، عالم عشق و لطف است و حتی قهر آن نیز لطف می‌باشد. عشقی که پاک است و هدفی جز عشق ندارد؛ چرا که خداوند صفات زاید بر ذات ندارد. نتیجه‌ی این گزاره‌ی مهم، این است که خداوند، تنها به سبب عشق پاک است که می‌آفریند.