سیرسرخ(دهشى بودن معرفت1)

دهشى بودن معرفت

خواجه در تشبیه خود از بارندگى و بارش استفاده کرد و شارح از این تشبیه ظریف نکته ‏اى لطیف استفاده مى ‏کند و مى ‏نویسد: «وفیه إشارة إلى أنّها مواهب کالمطر، لا مکاسب»؛ به این معنا که پرواز به ملکوت زمین و آسمان‏ها چندان در اختیار کوشش و تلاش بشر نیست و معرفت از امور اختیارى و ارادى نیست، بلکه به صورت کامل اعطایى و دهشى است و آیه‏ى شریفه‏ى «وَأَنْ لَیْسَ لِلاْءِنْسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى»⁽¹⁾ در چنین امورى موضوع ندارد و براى کارهاى جزیى است که به مدیریت نفس و ذهن انجام مى‏ شود. امور موهبتى خداوند به محبوبان از ازل و پیش از آن است که در ناسوت پا نهند، ولى به محبان در دنیاست که آنان به گام حق تعالى، به تدریج و رفته رفته و با ریاضت و سختى، گام برمى‏ دارند.

بسیارى از امور است که دست اختیار بشر از آن کوتاه است. از این نمونه است: معرفت، معنویت، نبوت، رسالت، امامت، ولایت، مقام ختمى و نیز تشیع، فتوت، مردانگى و جوانمردى، عقل و رزق و روزى که تمامى اعطایى و دهشى است. کسى که معرفتى دهشى دارد نمى ‏توان چشم در چشم وى انداخت و به صرف این که چشم چنین کسى در چشم طرف مقابل گره بخورد، چشم طرف وى بى ‏اختیار و سریع فرو مى ‏افتد و سر به زیر مى ‏گیرد؛ هرچند صاحب این امور موهبتى هیچ عنوان اعتبارى نداشته باشد و با سادگى زندگى کند.

---

1. نجم / 39.

این نیز تفاوت دیگر میان معرفت با علم است. علم را هر کسى مى ‏تواند با کوشش و سعى به دست آورد؛ هرچند وى مسلمان نباشد، اما معرفت تمام اعطایى است و نیاز به ملکه ‏اى قدسى دارد. ملکه ‏ى قدسى همان است که شهید ثانى آن را از شرایط لازم براى فقاهت و قدرت استنباط فتوا مى ‏داند. علم ‏هاى رایج که هم ‏اکنون به شکل مدرسى درآمده است را هر کسى هرچند گبر و کافر باشد مى ‏تواند بیاموزد و حتى اجتهاد را آن‏گونه که این روزها مصطلح شده است مى ‏توان به هر زندیق هوشمندى آموزش داد؛ زیرا تمام نگاه علم و فن به آن مى ‏شود، اما اگر اجتهاد با ملکه‏ى قدسى به دست آید، در آن صورت از علوم موهبتى است و نمى ‏شود آن را در هر کسى دید.