سیرسرخ(یافت حق تعالى در دل)

یافت حق تعالى در دل

بصر و چشم سر قدرت یافت خداوند را ندارد. هم‏چنین بصر به معناى بصیرت نیز توان یافت حق تعالى را ندارد و عقل‏ها نمى‏تواند خداوند را بیابد، بلکه تنها ادراک قلبى است که مى‏تواند خداوند را در «دل» بیابد. بر این اساس، «ادراک» امرى فراتر و برتر از «بصر» و «بصیرت» است که این آیه در مقام بیان آن نیست و تنها دو امر نخست را نفى مى‏کند. بصر تنها توان حس ظواهر مادى را دارد و خداوند مادى و محسوس نیست. هم‏چنین بصر توان حس معقولات را ندارد. در برابر، خداوند حتى چشم‏ها را درک مى‏کند: «وَهُوَ یُدْرِکُ الاْءَبْصَارَ». این فراز معنایى دقیق را ارایه مى‏دهد و آن این که خداوند بدون چشم مى‏تواند چشم‏ها را دریابد و شگفتى در این نیست وگرنه دریافت چشم با چشم شکوهى ندارد، از این رو تعبیر «وهو یبصر الابصار» را نیاورد. اگر کسى بتواند بى‏چشم درک کند و مثل خداوند شود، این کارستان است. بنده هم مى‏تواند بى‏چشم چهره‏ى حق تعالى را درک کند. این آیه نفى رؤیت بصر است و نه ادراک قلب. با چشم نمى‏شود خدا را دید اما با توانى برتر از آن که «ادراک قلبى» است مى‏توان به رؤیت خداوند رسید. این آیه در مقام نفى اصل رؤیت نیست، بلکه در بیان نفى رؤیت با چشم سر و دیده‏ى عقل است و نفى دو مسیر و طریق یاد شده را اهتمام دارد.

چشم تنها توان درک چشم‏اندازى که پیش روى آن است، آن هم در زیر نور روشنا را دارد و فراتر از آن را نمى‏بیند. چشم سر فقط براى این است که هواپیماى نفس از فرودگاه ناسوت به سلامت برخیزد، اما بعد از آن

باید چرخ چشم‏ها را بست و با رادار پیشرفته‏ى قلب، پرواز را ادامه داد. همان‏طور که در رانندگى باید ادراک داشت و دوردست‏ها را با عقل تحلیل کرد وگرنه بسنده نمودن به چشم‏ها و نداشتن قدرت درک سبب مى‏شود رانندگى در شب غیر ممکن گردد اما راننده‏اى که ادراکى نسبت به جاده دارد همان مسیر را در شب بهتر از روز مى‏رود. کسى که تنها با چشم رانندگى مى‏کند دقت کم‏تر و احتمال تصادف بیش‏ترى دارد. زندگى را باید با ادراک داشت و به چشم‏ها بسنده ننمود. کسى که تا روشنایى را از دست مى‏دهد و در ظلمت تاریکى فرو مى‏رود چیزى از وسایل منزل و راه رفت و آمد خود را نمى‏داند، با چشم‏ها زندگى مى‏کند نه با قوه‏ى ادراک عقلانى، و خرد خویش را فعال و کارآمد نساخته است؛ برخلاف کسى که صاحب ادراک است که با یک بار دیدن جایى، چنان‏چه چشم‏ها را ببندد، هر چیزى را در جاى خود درک مى‏کند.

آیه‏ى شریفه‏ى «لاَ تُدْرِکُهُ الاْءَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الاْءَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ»⁽¹⁾ در پایان مى‏فرماید: «وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ». اسم «اللَّطِیف» در کنار «هُو» آمده که مقام احدیّت است. «اللطیف» اسمى است که هیچ گاه به تنهایى استفاده نمى‏شود چرا که عروس اسماى الهى است و اسمى را همراه مى‏طلبد یا پیش از آن و یا با اضافه.