سیرسرخ (معرفت)

این معرفت نظرى است که به عمل ارزش مى‏دهد و معیار سنجش و ارزیابى آن مى‏شود. ارزش هر عملى به اندیشه‏ى آن عمل است؛ از این رو هم در فلسفه و حکمت و هم در عرفان، ارزش عرفان عملى و نیز ارزش حکمت یا فلسفه‏ى عملى به عرفان نظرى و فلسفه‏ى نظرى است. بر این

اساس، عرفان عملى به خودى خود هیچ موقعیتى ندارد و این عرفان نظرى و بلنداى آن است که عرفان عملى را ارزش و موقعیت مى‏دهد و آن را منتج مى‏سازد. براى نمونه، در روایات فضیلت کردار حضرت امیرمؤمنان علیه‏السلام چنین است: «لضربة علی یوم الخندق خیر من عبادة الثقلین»⁽¹⁾؛ ضربت شمشیر حضرت امیرمؤمنان علیه‏السلام در روز خندق برتر از عبادت ثقلین (جن و انس) است. برترى تمامى کردار حضرت امیرمؤمنان علیه‏السلام که در این روایت تنها نمونه‏اى از آن ذکر شده است و عمومیت دارد از تعداد رکعات نماز نیست؛ زیرا صورت نماز همین کردار خاص است، بلکه این برترى براى معرفتى است که حضرت امیرمؤمنان علیه‏السلام نسبت به حقیقت دارند. معرفتى که آن را این گونه بیان مى‏فرمایند: «مَا عَبَدْتُکَ خَوْفا مِنْ نَارِکَ وَلاَ طَمَعا فِی جَنَّتِکَ وَلَکِنْ وَجَدْتُکَ أهْلاً لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُک»⁽²⁾. ارزش عرفان عملى یا فلسفه و حکمت عملى فرع بر نظر و دانش آن کار است.

یکى از عواملى که سبب شده عرفان عملى رونق نگیرد و آن‏چه که هست نیز نتیجه نبخشد این است که روى‏آوران به عرفان عملى در عرفان نظرى تخصص و باور صحیح ندارند. عرفان عملى بیش‏تر قابل احساس و تجربه است تا عرفان نظرى. گزاردن نماز، داشتن چله، رکوع و سجودهاى طولانى بهتر خود را نشان مى‏دهد تا معرفت که در هویت صورت مختفى است و ملموس نمى‏باشد. به هر روى، عمل فرع بر معرفت است و عملى

---

1. محمد طاهر قمى شیرازى، کتاب الاربعین، ص 430.

2. عوالى اللئالى، ج 1، ص 20. بحار الانوار، ج 67، ص 168. خدایا تو را از ترس آتش و به طمع بهشت عبادت نکردم، بلکه تو را شایسته‏ى عبادت یافتم، پس پرستش و بندگى‏ات کردم.

محقق مى‏شود که معرفت را پشتوانه‏ى خود داشته باشد. اگر معرفت درست نباشد و به عبارت منطقى، ارزش صدق نداشته باشد، عمل منطبق و هماهنگ با واقع نمى‏گردد.