سیرسرخ(تفاوت اخلاق کلامى، فلسفى و عرفانى1)

تفاوت اخلاق کلامى، فلسفى و عرفانى

پیش از این به تفاوت موضوع و روش در فلسفه و عرفان اشاره ‏اى داشتیم. در این جا از تفاوت اخلاق مبتنى بر سه دانش کلام، فلسفه و عرفان مى‏گوییم. البته در طلیعه ‏ى کتاب «صحیفه ‏ى عشق» که شرح عرفانى دعاى مکارم الاخلاق سید عاشقان حضرت امام سجاد علیه ‏السلام است از تفاوت‏هاى آن گفته ‏ایم. اخلاق مبتنى بر کلام و فلسفه به دانش‏جوى خود اعتماد به نفس و آراستگى آن را توصیه مى‏کند و براى او وجود و ذات قرار مى‏ دهد. ذاتى که ادعا دارد از بدى ‏ها دور مى‏ شود و تنها آفریننده‏ى کردار نیک مى ‏گردد. ذاتى که انانیّت و مَنِ خود را بتى قرار مى ‏دهد براى آراستن و زینت کردن به خوبى ‏ها. اخلاق کلامى یا حکمى اخلاقى است که عرض‏ هاى نفسانى را سامان مى ‏دهد و اخلاق عرفانى حقیقت توحیدى را مى‏ جوید. این که جز خدا هیچ نیست و «من» جز همان ظهور حضرت حق نمى ‏باشد. او همه چیز خود را در همین دنیا از دست مى‏ دهد و آراستگى را در از میان برداشتن بتِ نفس مى‏ داند. آراستگى که عین خرابى است و هرچه ذات است از آنِ حق است. او مى‏ خواهد «خود» و «من» را از میان بردارد: «تو خود حجاب خودى، حافظ از میان برخیز». اگر «نفس» و «من» از میان برداشته شود، پدیده ‏هاى الهى ظهورى هستند بدون نقص! این نفس است که عادت دارد حکم به نقص و کاستى نماید و به هر چیزى که میل آن نباشد اعتراض کند. نفس نمى ‏خواهد بپذیرد خود را از میان بردارد؛ از این رو فرافکنى مى‏ کند و پدیده‏ ها را دچار کاستى مى ‏سازد. نفس مى ‏خواهد پر توقع و زیاده طلبباشد و توقع یعنى این که آن‏چه دارد کم است و به کمبود و نقص دچار است. نفس پرتوقع به حسرت و غمباد مى ‏افتد.