دانش فراست آیه 3

آیه سوم

«للفقراء الذین احصروا فی سبیل اللّه لا یستطیعون ضربا فی الارض یحسبهم الجاهل اغنیاء من التعفّف، تعرفهم بسیماهم لا یسئلون الناس الحافا».

ـ صدقه مخصوص فقیرانی است که در راه خدا ناتوان و بیچاره‌اند و توانایی آن که کاری پیش گیرند ندارند و از شدت عفاف چنان احوالشان به مردم مشتبه شود که هر کس از حال آنان آگاه نباشد پندارد وی غنی و توانگر است، باید به فقر آنان از چهره‌هایشان پی ببرید.

آیه مبارکه در مقام آبرومند فقیر چنین می‌فرماید که وی کمبود خود را چنان در خود پنهان می‌دارد که مردم غافل و نادان و سرمست از باده غرور و عشرت، آن‌ها را غنی و متمکن و دارا به حساب می‌آورند و در ادامه می‌فرماید: اینان هیچ گاه حاجت و نیازمندی اساسی خود را از کسی درخواست نمی‌کنند و به قول معروف: با سیلی صبر و بردباری صورت شرف و آبروی خود را سرخ نگاه می‌دارند.

از آیه مبارکه چنین استفاده می‌شود که فرد دانا و عاقل می‌تواند چنین مردمانی شریف و آبرومند را از طریق صورت و نوع نجابت و صلابتشان بشناسد و از این بیان روشن می‌شود که صورت، اساس مستقلی برای شناخت این موضوع دارد؛ اگرچه این نوع از شناخت را می‌توان از صورت به‌دست آورد، شناخت آن به صورت منحصر نیست و هر چیزی را می‌توان بر آن تطبیق نمود و بسیاری از پنهانی‌ها را از آن به‌دست آورد.

با آن که صورت، بهترین منبع و زمینه برای یافت بسیاری از پنهانی‌ها است، می‌تواند پناه‌گاهی پیچیده برای بسیاری از پنهانی‌ها باشد؛ البته برای افرادی که بتوانند اقتدار نفسانی خود را در هر صورت حفظ نمایند و هماهنگی کاملی میان دل و صورت خود داشته باشند و رنگ و روی رخسار حال و هوای دل آنان را حکایت نکند و بتواند صورت را با تمام حالات و خصوصیات تحت اراده قرار دهد و انفعالات آن را ارادی سازد.

پس صورت حکم دل را ظاهر می‌سازد و دل نیز خود را به‌صورت می‌کشاند و این گونه ارتباط و هماهنگی می‌تواند به دو صورت کلی باشد که نوع بسیار عالی و برجسته آن همان نوع ارادی و نوع دیگر آن وجه انفعالی آن است. وجه نخست را کسانی می‌توانند داشته باشند که صاحبان نفوس عالی و دارندگان اراده‌های بسیار محکم می‌باشند و نوع دوم را به مراتب فراوان، افراد ضعیف و سست اراده دارند.

به‌طور کلی، افراد ضعیف و کسانی که از اراده محکم برخوردار نیستند، تمامی امورشان را همگان کم و بیش می‌توانند دریابند و دریافت چگونگی آنان چندان کار مشکلی نیست؛ زیرا خود بی هیچ گونه تامل و تحمل و بدون حاجت به پرسشی هرچه هست را برای همه بازگو می‌کنند و خود را چون ظرفی خالی در می‌آورند و دلشان را چون مثانه‌ای با اشاره‌ای خالی می‌کنند.

اما چیزی که قابل اهمیت است و ارزش والایی دارد، نوع دیگری از نفوس است که در خود اراده‌ای بس محکم دارند و تمام حرکات و سکنات بدن را در حیطه نفس قرار می‌دهند و هرگز بدون خواست نفس اثری را ظاهر نمی‌سازند و می‌توانند دنیایی از پنهان کاری‌های مختلف را در خود حفظ نمایند؛ به طوری که همه مردم عادی او را خالی پندارند و از او مایوس گردند و این گونه نفوس را تنها صاحبان هوش و زیرکی می‌توانند مورد استفاده قرار دهند که اقتدار آنان برتر از آن‌ها باشد وگرنه تحت تاثیر اقتدار آن‌ها قرار می‌گیرند.

بنابراین صاحبان اراده‌های محکم یا دارندگان هوش و فراست می‌توانند همیشه در رقابت بسیار ظریف و بدون صدایی باشند و در بسیاری از مواقع، بدون آن که اظهار آمادگی یا شناسایی کنند، در رقابت پنهانی قرار می‌گیرند. این گونه افراد را می‌توان شجاع پنداشت و چنین سجایایی دارای ارزش ارتیاض و موقعیت ورزشی و هنری می‌باشد؛ اگرچه جوامع انسانی هنوز به موقعیت شناخت این امور در سطح وسیع و دقیق نرسیده است و در مدارک اسلامی می‌توان فراوانی از چنین اموری را شاهد آورد، چنان که در مورد مومن می‌فرماید: «سرور مومن در صورت و حزن وی در دل است».