سودای یار

سوداى یار

در دستگاه شور و گوشه‏ى کرشمه مناسب است

وزن عروضى: فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن

ــU ــ ــ ، ــ U ــ ــ ، ــ U ــ

بحر: رَمَل مُسَدّس محذوف

متن غزل:

دیده دل، درد فراوان گر ز دوست	دلبر من، دلبرى با آبروست
یار هر جایى چو شد هر جا نشین	فارغ از هر تشنه و آب و سبوست
عشق آن مه کرده جانم را خراب	گرچه دل دنبال او در جست‏وجوست
گشته‏ام فارغ ز غوغاى جهان	چون که آن دل‏دار من در روبه‏روست
سینه ‏اى دارم پر از سوداى یار	خُلق و خوى من سراپا هم‏چو اوست

من نمى‏دانم کى‏ام، آن یار کیست؟	حق به جانم آشکارا مو به موست
شد نکو پیمانه‏ى جانش ز عشق	او به جان من چونان مغز است و پوست

شرح غزل:

مقرّبان محبوبى آبرودارى خداوند را رؤیت مى‏کنند. آنان رازدار کمون و نهان جناب حق‏تعالى مى‏باشند و به رمز و راز او آشنایى دارند. حکایت آبرودارى خداوند براى کسى که عشق پاک حق‏تعالى در دل دارد، شنیدنى‏ترین ماجرا و دردناک‏ترین آن است. حق‏تعالى با هر پدیده‏اى هست. او میهمان هر فراز و فرودى مى‏شود. دلى نیست که حق‏تعالى، خود را میهمان او نسازد؛ هرچند میزبان در میزبانى لایق نباشد و مهارت عشق‏ورزى را ـ که مى‏تواند به یک لحظه از میهمان بیاموزد ـ پیش نکشد، ولى کسى نیست که حق‏تعالى را به «هر جایى بودن» بشناسد؛ زیرا او آبرودارترین است و «هر جایى بودنِ» خود را پنهان داشته است و آن را به هر مهارتى، کتمان مى‏کند:

دیــده دل، درد فــراوان گر ز دوسـت

دلبـر مــن، دلبــرى بـا آبـروست

او یارى است هر جایى و بى‏عار. بى‏عارى، ایشان را خاکى و خودمانى نموده است. او به هر منزلى در مى‏آید و به هر تشنه‏اى آب مى‏دهد؛ بى‏آن که سختى، ناراحتى و ننگى احساس کند. او به عشق، صفا و مرحمت، بنده‏نوازى و پدیده‏دارى مى‏کند:

یــارِ هــر جایـى چــو شــد هر جـا نشیـن

فـارغ از هـر تشنـه و آب و سبـوست

بى‏ عارى او و همه جایى بودنش، سوزشى در دل اولیاى خود انداخته که نهادشان را بى‏ بنیاد ساخته است:

عشق آن مه کرده جانم را خراب

گرچه دل دنبال او در جست‏وجوست

آنان چنان محو رخسار حق‏تعالى مى‏باشند که آمد و شد حادثه‏ها را خبردار نمى‏شوند:

گشته‏ ام فارغ ز غوغاى جهان

چون که آن دلدار من در روبه ‏روست

آنان نه در پى سودند و نه سودایى جز حق‏تعالى دارند. سودایى که سبب شده است همدل حق‏ تعالى شوند و آنان نیز با هر پدیده‏اى انس گیرند:

سینه‏اى دارم پر از سوداى یار

خُلق و خوى من سراپا هم‏چو اوست

این شباهت، رنگ وحدت دارد و دوگانگى و غیرى در میان نیست. گویى این همان حق‏تعالى است که چون هر جایى است، هرجا نشینى، وى را نیز ساده و خاکى ساخته است:

من نمى‏دانم کى‏ام، آن یار کیست؟

حق به جانم آشکارا مو به موست

این وحدت، حقیقت دارد و مغز و پوست را نشاط‏انگیز ساخته و در هم شکسته است و جز «هو» در میان نیست:

شد نکو پیمانه‏ى جانش ز عشق

او به جان من بود چون مغز و پوست