حکم شناسی موسیقی (موسیقی‌های نامتناسب)4

گفتیم مؤمنان به سه گروه عمده‌ی: محبوبان واصل، محبان و سالکان، و نیز افراد عادی که نه محبوبی هستند و نه سالک، تقسیم می‌شوند. برای تجویز موسیقی باید دید فرد در کدام یک از این گروه‌ها جای دارد؛ چرا که برای هر یک از آنان، نسخه‌ای ویژه می‌باشد. موسیقی برای گروه محبان به صورت محدود لازم است تا آنان را برای سیر و سلوک و عبادت الهی مددکار باشد، به عکس، محبوبان بدون نوایِ نی، سر به سجده می‌گذارند و «سبوح قدّوس ربّ الملائکة والروح» و نیز «لا إله إلاّ اللّه حقا حقا، لا اله إلاّ اللّه عبودیّة و رقا» سر می‌دهند. این بدان معناست که استفاده نکردن امامان معصوم  علیهم‌السلام از موسیقی و غنا دلیل بر حرمت آن  نیست؛ بلکه بی‌نیازی آنان را می‌رساند، ولی کسانی که می‌خواهند خود را به مقام امامت و ولایت نزدیک کنند و گردنه‌های سخت و صعب العبور آن را پشت سر گذارند، به مقدار نیاز و با صلاحدید استاد معنوی، برای آنان از موسیقی، آن هم در دستگاه مناسبی که با شخصیت سالک تناسب داشته باشد، بعضی از آن تجویز می‌شود.

به هر روی، گزاره‌ها و احکام دینى تمامى توصیفى است، نه فرمانى و مانند نقشه‏اى است که جاى هر چیزى را به دقت نشان مى‏دهد. چنین دینى که بر اساس نهاد طبیعى پدیده‏ها بنیان نهاده شده است، هیچ گاه براى مردم ترس و وحشتى ایجاد نمى‏کند. در موسیقى نیز چنین است و باید دید هر انسانى در چه مرتبه‏اى است و طبیعت باطنى و نهادى وى چگونه مى‏باشد، تا بعد حکم شود آیا غنا و موسیقى، براى وى مُجاز و مناسب است یا خیر. طبیعى است این کار از فقیهى کارآزموده بر مى‏آید که هم موضوع ـ که همان طبیعت انسان‏هاست ـ را مى‏شناسد و هم دستگاه‏ها و ردیف‏هاى موسیقى، و هم خاصیت روانى و تأثیرها و عوارضِ خوب و بد آن‏ها را.