دوبعدی بودن سوره حمد2

سوره‏ى حمد و تمامى آیات آن دو بُعدى است: بُعد نخست سوره‏ى حمد چنین است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. الرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» که پیش از این گفتیم سیر نزول را بیان مى‏دارد و وصف حمد است و کرانه‏ى دوم آن چنین است: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ. اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»که سیر صعود است و براى همین است که «مثانى» و دوگانه است نه سه‏ گانه و بیش‏تر و در تفسیر این آیات شریفه، نباید این کرانه را بریده بریده ساخت. آیات کرانه‏ى نخست، تمامى وصف است و در آیات کرانه‏ى دوم، وصفى وجود ندارد. بُعد نخست، تمام حقى و بُعد دوم، خلقى است. کرانه‏ى نخست ازلى و ابدى است و تمام اسماى اولى و رئیسى خداوند آمده و از ازل تا قیامت را ـ هرچه باشد ـ براى خداوند ثابت مى ‏داند.

کرانه‏ى دوم آن سیر صعود است و براى همین است که در آن از حرکت، راه میانه و کمک گرفتن از خداوند براى بر شدن سخن به میان مى‏ آید و «مثانى» بودن به طور کامل بر آن هماهنگ است و نمى ‏شود «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» را استقلال داد و آن را یک بُعد شمرد؛ هرچند مى ‏شود آن را معادشناسى دانست، ولى این نزول، امرى حقى است و نه خلقى، زیرا این امور خلقى است که صعود مى‏ یابد و امر حقى به تمامى نزولى است و براى همین است که در این میانه نیازى به آوردن رسالت نیست؛ زیرا خداوند براى کار خود به کسى نیازمند نیست و امر معاد در پى مبدء مى‏آید و نه در پایان آن و تنها با این توضیح است که مى‏شود سوره‏ى حمد را «مثانى» دانست. همین ترتیب در «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» نیز وجود دارد که تفسیر آن را در جلد دوم آوردیم.