حمد مثانی وزبن ریتمیک2

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» براى خود ریتمى کامل دارد. سوره‏ى حمد نیز داراى ریتمى نزولى است که «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. الرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ»است و ریتمى صعودى دارد که «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ. اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ» است و هر دو ریتم نیز در جاى خود تمام است و دو ریتم سوره‏ى حمد بیان‏گر آیه‏ى شریفه‏ى «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» است. کسى که سوره‏ى فاتحه مى‏خواند چنان‏چه بخواهد ریتم آن را رعایت کند و معناى آن را ناقص نسازد باید نخست «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم» را به قصد سوره‏ى حمد بیاورد و سپس «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. الرَّحْمنِ الرَّحیمِ. مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» را بگوید و سپس «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»که حرکت در سر بالایى است را با تأنى بیاورد و نفسى تازه کند آن‏گاه «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ. صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ» را در ادامه‏ى آن بیاورد.

حمد مثانی وزبان ریتمیک قرآن1

حمد مثانى و زبان ریتمیک

مثانى بودن سوره‏ى حمد به آن ریتم و موسیقى موزونى مى‏ دهد که نمى‏ شود آن را خرق کرد و شکست و ضلع و بُعدى دیگر به آن داد. ما از زبان ریتمیک قرآن کریم و نواى هماهنگ موسیقى آن در کتاب هفت جلدى «فقه ‏نوشت غنا و موسیقى» به اختصار و اشاره، سخنى دقیق گفته ‏ایم. زبان ریتمیک قرآن کریم چنان دقیق، سنجیده و هماهنگ است که حتى نادیده گرفتن یک وقف به حرکت یا وصل به سکون، هماهنگى آن را از بین مى‏ برد. ریتم نیاز به حفظ وحدت دارد و همان ریتم است که وقف را در جایى ممنوع مى ‏کند. براى نمونه در سوره‏ى توحید باید پیوسته گفت: «لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ» نه آن که به صورت شکسته گفت: «لَمْ یَلِدْ» «وَلَمْ یُولَدْ»«وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ». نادیده گرفتن ریتم در این سوره همانند آن است که «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّه» این گونه ادا شود: «لاَ»«إِلَهَ»«إِلاَّ» «اللَّه»؛ چرا که اداى آن به گونه‏ى شکسته سبب

مى ‏شود قصد انشاى آن حاصل نشود. کسى مى ‏تواند در گفتن ذکر یا آیه قصد انشا داشته باشد که ریتم‏ شناسى بداند.